Sadece Yeryüzü, Dünya diye anladığınız ARZ aslında ne demek biliyor musunuz?

Arz 1 = KURAN AYETLERİ (İlmin/Doğruluğun/Hakkın Evi, Bize Yaratıcıdan gelmiş olan ayetleri ARZ EDEN, Yaratıcının izniyle onu doğru anlamamıza izin veren)

Arz 2 = YERYÜZÜ/DÜNYA (Bedenin Evi, bedeni meydana getirecek molekülleri, aminoasitleri, hayatı ARZ EDEN, üretip oluşturan)

Arz 4 = KOZMİK UZAY DOKUSU (Dünyanın Evi, Dünyayı kâinatı insanı meydana getirecek 31 temel quantum elementleri ve atomları ARZ EDEN, üretip oluşturan, Rahman suresinde 31 kere sorulan sorunun cevabı)

 

Yukarıda 3. sıradaki açıklamada, ARZ'ın insanı, bilinci oluşturup besleyen bedenimiz ve kafamız olduğunu söylüyorum. Bütün canlılar gibi, insan da, kromozomlarıyla tanımlanır. Müteşabih ayetlere verdiğim örnekte bu kromozomların insan için 46 adet olduğunu yazmıştım. Kromozomlar, canlıların DNA'larını içerirler ve bu DNA da her canlı için farklı farklıdır, canlının bütün özelliklerinin yazılmış olduğu çok çok ayrıntılı kitaplardır. Bu kitap, Kuran'da da insan için "Allah'ın indirdiği ikili sözün en güzeli" diye tanımlanarak işaret edilmiştir. Buradan okuyabilirsiniz: Allah'ın İndirdiği Sözün En Güzeli  

 

Telomerler, yukarıdaki resimde her kromozomun ucunda parlak noktalar olarak görünmektedir. "Telomer kapakları", ABD Enerji Bakanlığı İnsan Genomu Programı. 

 

Telomerler yaklaşık yüz yıldır bilinse de, bu yapıyı açıklayan bilim insanları 2009 yılında Nobel ödülünü kazanmışlardır. Karolinska Enstitüsü'ndeki Nobel Meclisi, kromozomların telomerler ve telomeraz enzimi tarafından nasıl korunduğunu keşfettikleri için 2009 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü Elizabeth Blackburn, Carol Greider ve Jack Szostak'a ortaklaşa verdi: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2009/press-release/ İlgili resim ise aşağıdadır, resim boyutu çok büyük olduğundan dolayı, yüksek çözünürlükteki resme buradan ulaşabilirsiniz: https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/bild_press_eng-2.pdf 

Kromozomların en uçlarındaki tekrarlayan bu telomerler insanlardan tek hücreli protistlere kadar "çekirdeğe sahip hücreleri" (ökaryot hücreleri) olan çok çeşitli türlerde bulunur. Telomerler, kromozomların iç bölgelerini koruyan başlıklar gibi davranır ve DNA replikasyonunun her turunda az miktarda aşınırlar, kısalırlar. Telomerler her bir DNA sarmalının ucunda bulunur ve kromozomları koruyan parçalardır. Tıpkı ayakkabı bağcıklarının ucundaki plastik parçalara benzerler. Her hücrede 23 kromozom çifti (46 adet) olduğundan, her hücrenin 92 telomeri vardır (46x2).

Hayatın devamı için hücrelerimiz sürekli olarak bölünüp kısalırlar ve yaşlandıkça o kadar kısalırlar ki, artık hücre bölünmesi mümkün olmaz. Bu ise ölüm demektir. Yani doğduğumuz andan, hatta anne rahmine düştükten itibaren "ARZ'ımız uçlarından eksiltilmektedir" ve hayatımız kısalmaktadır. Böylece, pek çok örneğini bulduğumuz gibi, Allah'ın izniyle yine O'nun teşbih sanatının yüceliğini bu ayetle de iyice anlıyoruz: ARZ'ın Uçlarından Kısaltılmasıyla Yaşam Süresinin Bağlantısı bilgisi Kuran'da bildirilmiş...
ENBİYA 44. Doğrusu, Biz onları ve atalarını, ömür onlara uzun gelecek kadar yaşattık. Fakat şimdi, Bizim gerçekten Arz’a gelip onu uçlarından eksiltmekte olduğumuzu görmüyorlar mı? Şu halde, üstün gelenler onlar mı?

Ayette yazan "ömür onlara uzun geldi" ifadesini okuduğumuzda, bu ömrün ne bugünkü yaşam süresi ne de Muhammed peygamberimizin kavminin yaşam süresinden bahsetmediğini anlarız. Çünkü hem bugün hem de o zamanlarda, insanlar sağlıklı oldukları sürece daha da uzun yaşamak isterler. Hayatın normal şartlar altında bıkkınlık vermesi ancak günümüzde olduğundan çok çok daha uzun yıllarda/yaşlarda oluşabilecek bir durumdur. Böylece, bu ayetin işaret ettiği bir diğer husus ise şudur: Çok eski nesillerde, örneğin Nuh peygamber zamanında her telomer bölünmesindeki kısalmanın daha küçük, minimal olduğunu ve böylece bin yıl yaşamanın da bir efsane yada basitçe bir yakıştırma değil, bilimsel bir gerçek olduğunu anlıyoruz. Kuran'da 950 yıldan fazla yaşadığı söylenen Hz. Nuh dışında, bizim için tam bir referans olmasa bile destekleyici bilgi olarak Musevi kaynaklarında da bazı peygamberlerin 900 küsür yıl yaşadıkları bildiriliyor. Allah'ın dilemesiyle sonradan bugünkü haline evrilmeden önce, hatta belki de insanlar da dahil, ilk dönem canlılarda bu telomer kısalması ya yoktu veya çok yavaş oluyordu.  Gerçekten de, günümüzde bile ölümsüz olan canlılar hala vardır, aşağıda değineceğim. Önceki bir yazımda, Nuh peygamberin bir pigme olması gerektiğini, ayetler ışığında açıklamıştım Zamanla, insanlık pigmelikten evrilerek bugünkü standartlara büyüdü. Ancak, dünyada hala pigme toplulukları vardır ve bu da bir diğer ayette "biz ondan bir işaret bıraktık" ifadesiyle bu işaretin belki de pigmeler olduğunu düşündürür. Buradan okuyabilirsiniz: Nuh: O bir pigme idi

Yaşımızın ilerlemesi dışında ayrıca, telomer uzunluğu kötü yaşam şartlarıyla, stres, sigara, obezite, egzersiz eksikliği, kötü beslenme alışkanlıklarının da katkısı ile daha da kısalırlar. 

Sonsuza kadar yaşayabilen hayvanlar: 

Kimse yaşlanma düşüncesinden hoşlanmaz. Yaşlanma sürecinden kaçmak veya geciktirmek için insani çabalarımıza rağmen, yaşlanma hayatın kaçınılmaz bir parçası gibi görünüyor. Ama neden? Canlılar yaşlandıkça neden yavaş yavaş parçalanırlar?

Yaşlanma, normal işleyişin kademeli olarak bozulması durumudur. Hücresel düzeyde bu, hücrelerin bölünmeyi bıraktığı ve sonunda öldüğü anlamına gelir. Aynı zamanda tüm bir organizmaya (canlı bir şeyin artık dış stres faktörlerine yeterince tepki veremediği durumlarda) veya belirli organlara veya dokulara (sonbaharda ölen ve ağaçlardan düşen yapraklar gibi) da uygulanabilir.

Ancak birkaç tür yaşlanma sürecinden tamamen kurtulabilmektedir. (Kaynak, Avustralya Bilim sitesi )

'Ölümsüz' denizanası Turritopsis dohrnii: Bugüne kadar 'biyolojik olarak ölümsüz' olarak adlandırılan tek bir tür var: denizanası Turritopsis dohrnii. Bu küçük, şeffaf hayvanlar dünyanın dört bir yanındaki okyanuslarda yaşar ve yaşam döngülerinin daha erken bir aşamasına dönerek zamanı geri çevirebilirler. Elbette Turritopsis dohrnii gerçek anlamda 'ölümsüz' değil. Hala yırtıcı hayvanlar tarafından tüketilebilirler veya başka yollarla öldürülebilirler. Ancak strese tepki olarak yaşam evreleri arasında ileri geri geçiş yapma yetenekleri, teoride sonsuza kadar yaşayabilecekleri anlamına geliyor.

Hidra: Hydra, denizanasının polip aşamasına biraz benziyor (denizanası ve Hydra'nın Cnidaria filumunda gruplandırıldığı göz önüne alındığında bu biraz mantıklı): bir ucunda dokunaç halkalı bir ağza ve diğer ucunda yapışkan bir ayağa sahip boru şeklinde bir gövde. Günlerini çoğunlukla tatlı su göletlerinde veya nehirlerde tek bir yerde kalarak ve yanlarından yüzerek geçen herhangi bir avı yakalamak için acı veren dokunaçlarını kullanarak geçiren çok basit hayvanlardır. Hala tam olarak nasıl çalıştığını bilmiyoruz, ancak bu genlerin Hydra'nın sonsuz gençliğini korumada açıkça önemli bir rol oynadığını biliyoruz. 

Hydra, bir ucunda dokunaçları olan yeşil solucan benzeri bir hayvan. Yeşil Hydra, Hydra viridissima. 

"Neredeyse" ölümsüz ıstakozlar: Istakozlar da yaşlanma yaşamazlar. Hydra'nın belirli genlere bağımlı olmasından farklı olarak, onların uzun ömürlülüğü, DNA'larını sonsuza dek onarabilmeleri sayesindedir. Normalde, DNA kopyalama ve hücre bölünmesi sırasında, kromozomların üzerindeki telomer adı verilen koruyucu uç başlıklar yavaş yavaş kısalır ve çok kısaldıklarında hücre yaşlanmaya başlar ve artık bölünmeyi sürdüremez.

Mavi ıstakozIstakozlar çok uzun süre yaşayabilirler ancak biyolojik olarak ölümsüz değillerdir. Telom adı verilen enzimin hiç bitmeyen kaynağı sayesinde ıstakozlar bu sorunu yaşamıyor.Resim şu kaynaktan uyarlanmıştır: Cefaklor / Wikipedia; CC BY SA 3.0

İnsanda Embriyonun ilk başlangıçta telomer uzunluğu 15.000 BP (base pair-baz çift) olarak başlar. Anne rahminde o kadar hızlı bir hücre bölünmesi ve çoğalması yaşanır ki bebek doğduğunda telomer uzunluğu 10.000 BP’ye kadar düşmüştür. Genellikle yaşlandığımızda telomer uzunluğumuz 3.000-4.000 BP’ye kadar kısaldığında artık hücrelerimiz görev yapmayı bırakırlar. Tüm yaşamımız boyunca yaklaşık her biri 7.000 BP uzunluğunda telomerimiz vardır ve her yıl yaşam şekline bağlı olarak 50-200 BP/yıl kısalır.

Hücrenin içinde baktığımızda ise telomer kısalması alttaki gibi görünür.

Telomerler kritik bir uzunluğa düştüklerinde artık hücrenin bölünmesi sona erer. Bu yüzden bir hücre kendi kendine en fazla 50-60 kez bölünebilir. Hayflick Limiti denen bu durum 1960’larda Dr. Hayflick tarafından tanımlanmıştır. Teoriye göre insanın en iyi koşullarda yaşasa dahi yaklaşık 125 yıl ile sınırlı bir hayatı olmaktadır.

Hücrenin artık görev yapamamaz hale gelebilmesi için, 92 telomerden sadece 1 tanesinin kritik eşiğe gelmiş olması yeterlidir. Tek bir hücreyi telomerleri kısaldığı için kaybetmek trilyonlarca hücremiz içinde anlamlı gözükmese de yaşımız ilerledikçe telomeri kısa olan bu tip hücrelerin sayısı giderek artmakta ve çoğunluğu oluşturmaktadır. Bu durum yaş ile giderek artan sağlık sorunlarının kaynağını oluşturur.

Tıp dünyası 1980’lerden bu yana telomerlerin farkındadır ama ne işe yaradığı son zamanlarda anlaşılmıştır. Hatta bir dönem telomerler çöp DNA olarak dahi yorumlanmıştır. Telomer biyolojisi hakkında bugüne dek 10.000’den fazla yayınlaşmış makale vardır ve sürekli yenileri de çıkmaktadır. Yapılan klinik çalışmalarda bir çok hastalığın telomerlerin kısalması ile bağlantılı olduğu saptanmıştır. Telomerlerin uzunluğunun muhafaza edilmesi sağlıklı yaşam anlamına geldiği kadar uzun yaşam anlamına da gelmektedir.

Son/UÇ çoğaltma sorunu (Khan Academy)
Bakteriyel kromozomların aksine, ökaryotların kromozomları doğrusaldır (çubuk şeklindedir), yani uçları vardır. Bu uçlar DNA replikasyonu için sorun teşkil eder. Kromozomun en ucundaki DNA, her replikasyon turunda tam olarak kopyalanamaz, bu da kromozomun yavaş, kademeli olarak kısalmasına neden olur.
Durum neden böyle? DNA kopyalanırken, replikasyon çatalındaki iki yeni DNA ipliğinden biri "sürekli olarak" üretilir ve buna öncü iplik adı verilir. Diğer iplik, her biri kendi RNA primeriyle başlayan ve gecikmeli iplik olarak bilinen, Okazaki fragmanları, parçacıkları adı verilen birçok küçük parçadan oluşur. 

Çoğu durumda, Okazaki fragmanlarının primerleri kolaylıkla DNA ile değiştirilebilir ve fragmanlar kırılmamış bir iplik oluşturacak şekilde birleştirilir. Ancak replikasyon çatalı kromozomun sonuna ulaştığında (insanlar da dahil olmak üzere birçok türde) Okazaki fragmanı tarafından kaplanmayan kısa bir DNA parçası bulunur; esasen parçayı başlatmanın bir yolu yoktur çünkü bu Primer, kromozom ucunun ötesine/dışına düşecektir.


Ayrıca son/uç Okazaki fragmanının oluşan primeri, diğer primerler gibi DNA ile değiştirilemez. Bu problemler sebebiyle, ökaryotik bir kromozomun sonundaki DNA'nın bir kısmı, her replikasyon turunda kopyalanamaz ve geriye tek iplikli bir çıkıntı kalır. Hücre bölünmesi turları boyunca, bu süreç tekrarlandıkça kromozom giderek kısalacaktır.

Bu nedenle, insanlarda tamamlanmamış uç replikasyonla üretilen tek sarmallı çıkıntılar oldukça uzundur ve kromozom, her bir hücre bölünmesinde önemli ölçüde kısalır.

Aslında, bu telomer kısalmasını engelleyecek bir enzim vardır: Telomerase...

Bazı hücreler, kromozomların telomerlerini uzatan bir enzim olan telomeraz ile telomer kısalmasını tersine çevirme yeteneğine sahiptir. Telomeraz, RNA'ya bağımlı bir DNA polimerazdır, yani RNA'yı şablon olarak kullanarak DNA yapabilen bir enzimdir. Telomeraz nasıl çalışır? Enzim, telomerik tekrarı tamamlayıcı bir dizi içeren özel bir RNA molekülüne bağlanır. Bu tamamlayıcı RNA'yı şablon olarak kullanarak telomer DNA'sının sarkan zincirini uzatır (nükleotidleri ekler). Çıkıntı yeterince uzun olduğunda, normal DNA replikasyon makinesi (yani bir RNA primeri ve DNA polimeraz kullanılarak) tarafından çift sarmallı DNA üreten eşleşen bir iplik yapılabilir. Primer, kromozomun tam ucunda yer almayabilir ve DNA ile değiştirilemeyebilir, dolayısıyla bir çıkıntı hala mevcut olacaktır. Ancak, nihayetinde telomerin toplam uzunluğu çok daha az kısalacaktır.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3370421/#:~:text=(a)%20Telomere%20length%20can%20be,to%20the%20ends%20of%20chromosomes.
(Amerikan Milli Medikal Kütüphanesi) 
Telomerik DNA'nın uzunluğu hücrenin ömrü için önemlidir:

(a) Telomer uzunluğunun kısalması, Telomeraz enzimi tarafından önlenebilir. Telomerazın bir protein alt birimi (hTERT) ve bir RNA alt birimi (hTR) vardır. Bu enzim germline ve kök hücrelerde aktif olup, kromozomların uçlarına 'TTAGGG' tekrarları ekleyerek telomer uzunluklarını korur. Dolayısıyla bu tip hücrelerde telomerler kısalmaz. (b) Telomeraz normal somatik hücrelerde aktif değildir. Dolayısıyla bu hücreler zamanla telomerlerini kaybederler ve telomer uzunluğu kritik sınırın altına düştüğünde hücreler ya yaşlanır ya da ölür. (c) Yaşlanma veya apoptotik ölüm için uygun sinyallerin yokluğunda devam eden hücre bölünmesi, ciddi telomer kısalmasına ve genomik dengesizliğe yol açar. Nadir de olsa, bu krizden sağ kurtulan hücreler, bir telomer bakım mekanizmasını (telomeraz veya homolog rekombinasyon bazlı ALT) aktive eder ve onkogenik hale gelebilir. Bu nedenle çoğu kanser hücresi çok kısa fakat stabil telomerlere sahiptir. TA, telomer yıpranması; TL, telomer uzunluğu.

İnsanlık çağlar boyunca gençlik iksirini aramakta, böyle olunca da çağımızda, elbette ki konuyla ilgili bilimsel çalışmalar son hızıyla devam ediyor, telomeraz aktivasyonu için ilaçlar üretiliyor, yeni yöntemler geliştiriliyor. Sonumuz hayrolsun diyelim.

Yazının bir kısmı fazla teknik olsa da, özünde bu yazımın da, insanların bilim ışığında Kuran'a inanmalarına vasıta olmasını diliyorum. Yüce Allah hepimize hidayet ve sağlıklı ömürler versin inşallah.

Selamlar, Sevgiler,
Mustafa KILAVUZOĞLU, Şubat 2024